Bruine Rat

Maakt de bruine rat een opmars in Nederland?

In 2016 sloegen alarmbellen over de toenemende rattenoverlast in Nederlandse steden, met name in Rotterdam. De zorgwekkende opmars van de bruine rat en de terugkeer van de ziekte van Weil, een potentieel dodelijke infectieziekte die door deze knaagdieren wordt overgedragen, onderstreepten de noodzaak voor effectieve bestrijdingsmethoden. Ondanks de ontwikkeling van resistentie tegen conventioneel rattengif, verkenden wetenschappers en experts van de Universiteit van Wageningen nieuwe, innovatieve strategieën om deze plaag aan te pakken. In 2014 is IPM (Integrated Pest Management) verplicht gesteld als methode voor het bestrijden van knaagdieren. Deze weringstechnieken, zonder gif, bieden de uitkomst om de bruine rat aan te pakken.

De bruine rat

Ratten, voornamelijk de cultuurvolgende bruine rat (Rattus norvegicus), zijn onlosmakelijk verbonden met menselijke habitats, profiterend van voedsel, warmte en schuilplaatsen die wij hen onbewust bieden. Deze knaagdieren, met een lichaamslengte van 22-30 cm en een opvallend dikke, kale staart korter dan hun lichaam, leven in kleine groepen binnen hun eigen territorium, vooral in waterrijke gebieden. Vrouwelijke ratten kunnen meerdere keren per jaar 5 tot 7 jongen krijgen, die al na 3 maanden geslachtsrijp zijn, waardoor hun populatie snel kan groeien. Ondanks hun gemiddelde levensduur van ongeveer een jaar in Nederland, spelen ratten een complexe rol in stedelijke en landelijke ecosystemen als alleseters met een sterke voorkeur voor hoogwaardige voeding zoals granen, groenten, fruit, vlees en vis. Hun voornaamste zintuig, de reuk, maakt hen voornamelijk 's nachts actief. Door onze leefomgeving aan te passen, kunnen we de groei van rattenpopulaties beheersen en overlast verminderen.

Hoe leeft een bruine rat?

De bruine rat, onderscheidend door zijn stevige bouw en stompere snuit, kenmerkt zich door een dikke, bijna kale staart die korter is dan zijn lichaam, variërend van 17 tot 23 cm. Hun grijsbruine rug en lichtere buik, met variëteiten zoals albino's, maakt hen de meest voorkomende rattensoort in Nederland. Deze dieren, met een levensduur van ongeveer 1 tot 3 jaar, zijn opmerkelijk vruchtbaar; vrouwtjes zijn geslachtsrijp vanaf drie maanden en kunnen tot 15 nesten per jaar produceren, elk met 7-10 jongen. Bruine ratten zijn ware cultuurvolgers met een groot aanpassingsvermogen, levend in waterrijke milieus en actief tijdens de nacht, vertrouwend op hun reukzin. Als alleseters hebben ze een voorkeur voor het beste voedsel dat beschikbaar is, waaronder granen, groenten, fruit, vlees en vis, waarbij ze dagelijks ongeveer 15-20 gram consumeren. Hun vermogen om te graven, zwemmen en klimmen, gecombineerd met een snelle voortplanting, maakt hen tot een potentieel plaagdier in zowel stedelijke als landelijke omgevingen.

Gezondheidsgevaren door ratten

Ratten zijn bekend als dragers van diverse ziekteverwekkers die zowel dieren als mensen kunnen treffen. Zo kunnen zij bij dieren ziektes zoals de klassieke varkenspest, Newcastle ziekte, trichinellose en de ziekte van Aujeszky verspreiden. Mensen lopen voornamelijk risico op de ziekte van Weil, ook bekend als leptospirose, die in Nederland voorkomt. Deze bacteriële infectie wordt veroorzaakt door blootstelling aan water dat besmet is met urine van ratten. De leptospira-bacterie dringt het lichaam binnen via slijmvliezen of snijwonden. Jaarlijks worden in Nederland gemiddeld 30 ernstige gevallen van leptospirose gemeld, vooral tussen augustus en november. Ongeveer een derde van deze infecties wordt opgelopen in het buitenland, vaak tijdens reizen naar tropische regio's.

Overlast van de bruine rat

De bruine rat kan een bron van overlast zijn wanneer hij dicht bij de menselijke bewoning floreert. Dit wordt vaak veroorzaakt door onzorgvuldig beheer van ons afval, waardoor deze dieren gemakkelijk toegang hebben tot voedsel. Hoewel de bruine rat niet onder de beschermde diersoorten valt, vereist de Flora- en Faunawet dat we zorgvuldig omgaan met alle wilde dieren en hun leefomgeving. Dit houdt in dat we moeten voorkomen dat we ratten zonder gegronde reden doden, verontrusten of vangen.

Uitwerpselen van bruine ratten, kenmerkend bruin/grijs van kleur en ongeveer 2 cm lang en 0,5 cm dik, kunnen een duidelijke indicatie zijn van een rattenprobleem. Andere tekenen zijn sleepsporen van de staart in stoffige omgevingen en "buiksmeer" op veel belopen randen. Dit buiksmeer ontstaat doordat ratten tegen muren en randen aan wrijven, waardoor vettige sporen achterblijven.

Bruine ratten dragen verschillende ziektekiemen met zich mee, waaronder de ziekte van Weil en paratyfus, die een bedreiging vormen voor de volksgezondheid. Ook kunnen zij veeziekten verspreiden. Hun aanwezigheid in de nabijheid van voedselvoorraden is vooral problematisch omdat ze deze kunnen bevuilen met uitwerpselen en urine. Daarnaast kunnen hun graafactiviteiten leiden tot verzakkingen van de grond en schade aan gebouwen.

Het knaaggedrag van ratten kan eveneens aanzienlijke schade veroorzaken. Ze knagen aan verpakkingsmaterialen, houten constructies, leidingen en kabels, wat kan leiden tot storingen of kortsluiting. Isolatiematerialen zijn ook niet veilig voor hun scherpe tanden. Het is dus cruciaal om alert te zijn op de eerste tekenen van een rattenplaag en passende maatregelen te nemen om hun populatie te beheersen. Dit kan door het zorgvuldig afsluiten van voedselbronnen, het beperken van schuilplaatsen en het inschakelen van professionele ongediertebestrijding indien nodig. Door deze stappen te volgen, kunnen we de overlast van bruine ratten minimaliseren en zorgen voor een veiligere en gezondere leefomgeving.

Ratten preventie en bestrijding

In Nederland zijn chemische bestrijdingsmiddelen voor particulieren tegen ratten niet toegestaan, gezien de nadelige effecten op het milieu en het risico op resistentie en doorvergiftiging. Daarom ligt de nadruk op preventie en weringsmaatregelen om rattenoverlast te minimaliseren. Essentieel is het dichten van openingen in gebouwen tot een maximale breedte van 0,5 cm om niet alleen ratten maar ook muizen buiten te houden. Het opruimen van mogelijke schuilplaatsen, repareren van riolering, en het schoonhouden van de omgeving zijn cruciale stappen. Verder is het belangrijk om afval goed op te bergen en voedselbronnen voor ratten ontoegankelijk te maken.

Indien preventieve maatregelen onvoldoende zijn, is mechanische bestrijding met klapvallen een effectieve methode. Het is raadzaam om dit gezamenlijk met de buurt aan te pakken om migratie van ratten te voorkomen en de bestrijding effectiever te maken. Plaats de vallen op strategische locaties, onbereikbaar voor huisdieren en kinderen, en bevestig ze goed. Het gebruik van pre-baiting technieken vergroot de effectiviteit van de vallen. Hoewel bestrijding de populatie tijdelijk kan verminderen, is het duurzamer om in te zetten op beheersing van de rattenpopulatie door het aanpakken van de bron, zoals het elimineren van voedsel- en afvalbronnen. Afval moet goed worden opgeruimd en gaten en schuilplaatsen moeten worden afgedicht of verwijderd. Goed onderhoud van het riool en het plaatsen van bolroosters op afvoeren zijn ook effectieve preventieve maatregelen. Hygiënische maatregelen, zoals het afsluiten van voedsel en regelmatig inspecteren van opgeslagen goederen, spelen een cruciale rol in het voorkomen van rattenoverlast.

Ratten maken deel uit van het Nederlandse landschap, vooral in waterrijke gebieden. Daarom is het belangrijk om een evenwicht te vinden tussen het leven met deze dieren en het voorkomen van overlast. Door in te zetten op preventie, weringsmaatregelen en duurzame bestrijdingstechnieken, kunnen we de rattenpopulatie effectief beheren zonder onnodige schade aan het milieu.

‍